قوانین بازنشستگی و نیاز به اصلاحات جدی و معنادار

انتشار شماره جدید ماهنامه ثمر به نوعی با ماه‌های ابتدایی کار دوره جدید مجلس شورای اسلامی همزمان شده است و بنابراین چندان بیراه نیست که در کنار گزارش به مشترکان گرامی صندوق بازنشستگی کشوری، نمایندگان منتخب مردم را هم که فعالیت‌های خود را با هدف خدمت به مردم آغاز کرده‌اند در جریان برخی از مشکلات و دغدغه‌های اصلی صندوق‌های بازنشستگی قرار دهیم.

همانطور که در بررسی‌های اولیه مربوط به تدوین برنامه ششم توسعه مشخص و گزارش شده است، کشور امروز با سه بحران جدی روبروست که باید هرچه سریعتر برای آنها چاره‌اندیشی کرد. بحران آب، بحران محیط‌زیست و بحران صندوق‌های بازنشستگی این سه دغدغه مهم هستند که در تدوین برنامه پیشنهادی ششم تدابیری برای هر مورد پیش‌بینی شده است. در مورد صندوق‌های بازنشستگی باید گفت که عمده صندوق‌های بازنشستگی کشور امروز با مشکلات عدیده‌ای روبرو هستند که شاید بتوان به نوعی «وابستگی بیش از اندازه به بودجه دولت متأثر از پائین بودن ضریب پشتیبانی» را مهم‌ترین و جدی‌ترین این مشکلات دانست.

مشکلات امروز صندوق‌های بازنشستگی را شاید بتوان از دو منظر «مدیریت» و «قوانین» واکاوی و بررسی کرد. از نظر مدیریتی، صندوق‌های بازنشستگی اگر از ابتدا مدیریت اقتصادی صحیحی داشته باشند و به‌موقع سرمایه‌گذاری منابع ورودی را آغاز کنند، منطقا باید بتوانند روی پای خود بایستند؛ اما متاسفانه به علل مختلف، صندوق‌های بازنشستگی در دهه‌های گذشته بدون برنامه‌ریزی اقتصادی مناسب اداره شده‌اند. هر چند به دلیل وابستگی دولت‌ها به فروش نفت، آثار و تبعات این سوء‌مدیریت علی‌الظاهر با تزریق پول نفت برطرف شده‌، اما آنچه باقی مانده، اثرات بلندمدت این سوء‌مدیریت‌ها است. امروزه بدون شک کارکرد صندوق‌های بازنشستگی به یک واکاوی اساسی و علمی نیازمند است تا بررسی شود چرا در دهه‌های گذشته این مشکلات برای صندوق‌های بازنشستگی به‌وجود آمده است و اکنون برای مقابله با این تبعات زیانبار چه می‌توان کرد.

اما این همه مشکل صندوق‌های بازنشستگی نیست. سهم برخی قوانین و مقررات غیرکارشناسی را نیز در به‌وجود آوردن مشکلات عدیده برای صندوق‌های بازنشستگی نباید از نظر دور داشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالی که متوسط سن بازنشستگی در دنیا بالای ۶۰ سال است و حتی در برخی کشورهای بسیار پیشرفته و ثروتمند جهان سن بازنشستگی تا ۶۷ سال افزایش یافته است، در ایران متوسط سن بازنشستگی با تصویب و اجرای مقررات تسهیل‌کننده بازنشستگی، برخلاف جریان عمومی جهانی در این زمینه، در حال کاهش است تا جایی که متوسط سن بازنشستگی در حال حاضر به ۵۱ و نیم سال کاهش یافته است. یعنی ما در کشورمان افراد شاغل را در سن ۵۰ سالگی و در اوج پختگی و مهارت شغلی و در حالی که هنوز می‌توانند برای خود و جامعه مفید باشند، بازنشسته و خانه‌نشین می‌کنیم هر چند اغلب افرادی که در سن ۵۰ سالگی بازنشسته می‌شوند، ممکن است به دلیل نیازهای مالی، بار دیگر به اشتغال روی بیاورند، با این تفاوت که دیگر حق بیمه‌ای هم به صندوق‌های بازنشستگی نمی‌پردازند و جای نیروهای جوانی را می‌گیرند که می‌توانند با پرداخت حق بیمه، بخشی از مشکلات این صندوق‌ها را حل کنند. نکته مهم دیگر اینکه مطالعات جدید نهادهای بین‌المللی نشان می‌دهد که میان افزایش سن بازنشستگی و افزایش متوسط سن امید به زندگی رابطه‌ای معنادار و مستقیم وجود دارد به این معنا که با تقویت اعتماد بنفس ناشی از احساس مفید بودن برای جامعه، افزایش سن بازنشستگی به افزایش متوسط سن امید به زندگی کمک می‌کند.

بنابراین، با در نظر گرفتن مشکلات امروز صندوق‌های بازنشستگی، ضرورت اصلاح قوانین و مقررات بازنشستگی کشور بیش از پیش احساس می‌شود. در کنار آن، درخواست مدیران و کارشناسان صندوق بازنشستگی کشوری از نمایندگان محترم مردم در مجلس شورای اسلامی این است که با پیشگیری از تصویب قوانین و مقررات غیر‌کارشناسی که به منابع این صندوق ضربه می‌زند، از سرعت بحران صندوق‌های بازنشستگی بکاهند تا بتوان با بررسی و کندوکاوهای علمی و به کارگرفتن تجربیات روز دنیا، راهکارهایی برای خروج صندوق‌ها از بحران یافت.

محمود اسلامیان

مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری